Makaleler

 

Giriş

Ticari hayatta fatura, taraflar arasındaki alacak-borç ilişkisinin belgelenmesi açısından kritik rol oynar. Ancak fatura, hukuken tek başına kesin borç ikrarı anlamına gelmez. Faturaya itiraz ve bu itirazların icra takibine etkisi, hem Türk Borçlar Kanunu hem de Türk Ticaret Kanunu hükümleri çerçevesinde, uygulamada özellikle Yargıtay içtihatlarıyla şekillenmiştir.

Bu çalışmada, fatura düzenlenmesi, fatura içeriğine itiraz, malın teslimi, e-fatura uygulamaları, faturaya dayalı ilamsız icra takibi, itiraz ve itirazın kaldırılması süreçleri detaylı olarak incelenecek, ayrıca konuya ilişkin Yargıtay kararlarına yer verilecektir.

 

1. Fatura ve Hukuki Niteliği

1.1 Tanım ve Dayanak

Fatura, Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 21 uyarınca satıcı tarafından alıcıya gönderilen ve malın teslimi veya hizmetin ifasını belgeleyen ticari bir belgedir.
Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 6 gereği, taraflar arasındaki borç ilişkisinin varlığını ispatta faturalar yazılı delil niteliğindedir.

Yargıtay 11. HD, 2016/5462 K., 2015/1216 E., 05.04.2016 T.:
"Fatura, tek başına borcun kesin varlığını göstermez; borcun doğumu için esas olan taraflar arasındaki sözleşme ilişkisidir."

1.2 E-Fatura

VUK 397 Sıra No.lu Genel Tebliği uyarınca, e-fatura kağıt  fatura ile aynı hukuki sonuçları doğurur. E-fatura düzenleyen mükellefler, kağıt  fatura düzenleme yükümlülüğünden muaftır.

 

2. Fatura İçeriği ve Malın Teslimi

2.1 Fatura Zorunlu Unsurları

• Malın/hizmetin tanımı,
• Miktarı ve bedeli,
• Tarafların isim, unvan ve adres bilgileri,
• Düzenleme tarihi ve seri/sıra numarası.

2.2 Malın Teslimi

Fatura düzenlenmiş olsa dahi, mal teslim edilmemişse veya hizmet ifa edilmemişse, alacaklı alacağını ispat etmekle yükümlüdür.

Yargıtay 19. HD, 2020/2834 K., 2019/1183 E., 13.02.2020 T.:
"Fatura düzenlenmiş olması, malın teslim edildiğini ispatlamaz. Mal teslimine ilişkin sevk irsaliyesi ve teslim tutanağı aranmalıdır."

 

3. Faturaya İtiraz

3.1 İtiraz Süresi

TTK m. 21/2'ye göre, faturayı alan taraf, içeriğe itiraz etmek istiyorsa faturanın kendisine tebliğinden itibaren 8 gün içinde yazılı olarak itirazda bulunmalıdır.

3.2 İtirazın Sonuçları

Süresinde itiraz edilmemesi faturanın içeriğinin kabul edildiği anlamına gelir, fakat bu kabul karinesi kesin değildir.

Yargıtay 11. HD, 2019/2345 K., 2017/4365 E., 21.03.2019 T.:
"Faturaya süresinde itiraz edilmemesi içeriğinin kabul edildiğine karine teşkil eder; ancak aksi taraflarca her türlü delille ispat edilebilir."

 

4. Faturaya Dayalı İcra Takibi

4.1 İlamsız İcra Takibi

Alacaklı, elindeki fatura, irsaliye ve teslim belgelerine dayanarak İİK m. 7 gereği ilamsız icra takibi başlatabilir.

İcra takip dilekçesinde mutlaka:

• Fatura numaraları,
• Düzenleme tarihleri,
• Alacak miktarı
  yer almalıdır.

4.2 Faturaya Dayalı Takipte İspat Yükü

Faturaya dayanılarak başlatılan takiplerde, itiraz halinde, alacaklı mal teslimini veya hizmet ifasını ayrıca ispatlamakla yükümlüdür.

 

5. İcra Takibine İtiraz

5.1 İtiraz Süresi

İtiraz, ödeme emrinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde icra dairesine yapılır (İİK m. 62).

5.2 İtirazın Şekli

• Borca itiraz,
• Alacak miktarına itiraz,
• Zamanaşımı itirazı yapılabilir.

İtiraz halinde takip durur.

Yargıtay 12. HD, 2021/1285 K., 2020/7453 E., 04.03.2021 T.:
"Borca itiraz süresinde yapılmışsa takip kendiliğinden durur."

 

6. İtirazın İptali veya İtirazın Kaldırılması

6.1 İtirazın İptali Davası

 Malın Tesliminin İspatı

İrsaliye ve Teslim Tutanağı

Faturanın düzenlenmiş olması, malın gerçekten teslim edildiği anlamına gelmez. Teslimi ispatlayan belgeler:

• Sevk irsaliyesi (VUK m. 230/5)
• Teslim tutanağı
• Kargo teslim fişi
• Teslim alanın imzasını içeren belge

Yargıtay 15. HD, 2016/3452 K., 2015/7846 E.
“Teslim edilen mallara ilişkin düzenlenen irsaliyede alıcının imzası bulunmuyorsa, mal teslimi kesin olarak ispatlanmış sayılmaz.”

Teslimin Tanıkla İspatı

İtirazın kaldırılması süreci, şekli bir yargılamadır ve tanıkla ispat mümkün değildir (İİK m. 68). Bu nedenle alacaklının, yazılı belge ile ispat yükünü yerine getirmesi şarttır.

Yargıtay 19. HD, 2020/3121 K., 2018/2674 E.
“İtirazın iptalinde alacak , ancak yazılı delille ispatlanabilir. Teslim irsaliyesi veya kabul tutanağı bulunmayan fatura, alacağın varlığını tek başına ispatlamaz.”

Taraflar arasında akdi ilişkinin (sözleşmenin) varlığı yazılı delille ispatlandığında, artık mal teslimi gibi sözleşmenin ifasına ilişkin yan olgular tanıkla ispatlanabilir. Bu konu hem Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) hem de Yargıtay içtihatları açısından çok önemlidir

Ancak burada kritik ayrım şudur:

Akdi ilişkinin (örneğin satış sözleşmesinin) varlığı yazılı delille ispatlanmışsa,
Teslim, sevkiyat, ayıplı mal, miktar eksikliği gibi ifaya dair olgular,
tanıkla ispat edilebilir.

Yargıtay 11. HD, 2019/1748 E., 2020/2886 K., 27.02.2020 T.

“Sözleşmenin varlığı yazılı delil ile ispatlanmış ise, sözleşmenin ifasına dair hususların tanıkla ispatı mümkündür. Bu durumda mal teslim edilip edilmediği hususu tanıkla araştırılmalıdır.”

Yargıtay 19. HD, 2018/3215 E., 2019/2084 K., 27.03.2019 T.

“Faturaya konu sözleşmenin varlığı kabul edildikten sonra, malın fiilen teslim edilip edilmediği hususunda tanık dinlenebilir.”

Yargıtay 15. HD, 2016/10558 E., 2018/684 K.

“Taraflar arasında ticari ilişki bulunduğu sabitse ve yazılı sözleşme mevcutsa, ifaya ilişkin ihtilaflar (örneğin malın teslim edilip edilmediği) tanıkla ispatlanabilir.”

Formun Üstü

4. Hizmetin Yerine Getirildiğinin İspatı

4.1 Hizmet Faturaları ve İspat

Hizmet karşılığı düzenlenen faturalarda, hizmetin gerçekten ifa edilip edilmediği çoğu zaman belge ile ispat edilmek zorundadır.

Yargıtay 11. HD, 2018/653 K., 2016/4245 E.
“Hizmet bedeline ilişkin fatura sunulmuş ancak hizmetin yerine getirildiği yönünde bir rapor, tutanak, yazışma veya teslim belgesi sunulmamışsa, alacak ispatlanmış sayılmaz.”

4.2 Uygulamada Kabul Edilen Belgeler

• İmzalı hizmet sözleşmesi
• İş teslim raporu
• Yapılan işe ilişkin e-posta ve yazışmalar
• Proje onay belgeleri (özellikle mühendislik/mimarlık alanında)

 

5. Faturaya İtiraz Edilmemişse Ne Olur?

Eğer fatura, borçluya ulaşmış ve 8 gün içinde yazılı olarak itiraz edilmemişse, fatura içeriği karine teşkil eder (TTK m. 21/2).

Ancak bu karine, mutlak delil değildir.

Yargıtay 11. HD, 2021/4513 K., 2019/3871 E.
“Faturaya süresinde itiraz edilmemiş olması, borcun varlığına kesin delil teşkil etmez. Mal teslimi ayrıca ispat edilmelidir.”

 

Değerlendirme

İtirazın iptali  sürecinde alacaklının en temel yükümlülüğü, malın teslimini veya hizmetin yerine getirildiğini yazılı belgeyle ispatlamaktır. Faturaya ek olarak irsaliye, teslim tutanağı, sözleşme, teslim raporu gibi belgeler dosyada yer almalıdır.
Aksi takdirde, borçlu itirazını sürdürür ve alacaklı icra takibini devam ettiremez.

Yargıtay içtihatları da bu konuda istikrarlı biçimde "fatura tek başına yeterli değildir" ilkesini benimsemiş; sadece belgeli teslim/hizmet durumlarında itirazın kaldırılmasını mümkün görmüştür.

Alacaklı, borçlunun itirazı üzerine Asliye Ticaret Mahkemesinde itirazın iptali davası açabilir. Bu dava sonucu mahkeme, alacağın varlığına hükmederse, alacaklı takibe devam edebilir.

Sonuç

Fatura, alacak-borç ilişkilerinin ispatı ve tahsili bakımından çok önemli bir araçtır. Ancak tek başına fatura düzenlenmesi alacak hakkı doğurmaz; teslimin ve hizmetin ispatı ayrıca gereklidir.
Yargıtay içtihatları doğrultusunda, fatura içeriğine süresinde yapılmayan itirazlar, alacaklının icra hukukunda önemli avantajlar elde etmesini sağlamaktadır.

Bu nedenle, fatura sürecinde hem düzenleyici hem alıcı tarafın dikkatli olması; teslim belgeleri, irsaliyeler ve itirazlar konusunda usule uygun davranması büyük önem taşımaktadır.             

                                                                                                                          Av.İlker Kılıç